Mahkeme kararı olmadan soyadı değiştirilebilir mi?
Nüfus kütükleri; kişilerin kimliklerinin, yerleşim yeri adreslerinin, aile bağlarının, vatandaşlık durumlarının ve şahsî hallerinin belirlenmesi amacıyla ilçe ve aile esasına göre nüfus olaylarının tescil edildiği, daimî olarak saklanması gerekli resmi belgelerdir (5490 Sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunu m. 5/1). Nüfus kütüğü; aile kütüğü, özel kütük ve yedeklerinden oluşan kayıtların tümünü ifade eder (5490 Sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunu m. 3/1-u)
4721 sayılı Türk Medeni Kanununun “Düzeltme” başlıklı 39. maddesi gereğince, mahkeme kararı olmadıkça kişisel durum sicilinin hiç bir kaydında düzeltme yapılamaz.
5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanununun “Kayıt Düzeltilmesi” başlıklı 35. maddesinin 1. fıkrasına göre de; kesinleşmiş mahkeme hükmü olmadıkça nüfus kütüklerinin hiç bir kaydı düzeltilemez ve kayıtların anlamını ve taşıdığı bilgileri değiştirecek şerhler konulamaz. Ancak olayların aile kütüklerine tescili esnasında yapılan maddî hatalar nüfus müdürlüğünce dayanak belgesine uygun olarak düzeltilir. Bu nedenle kişilerin soyadının değiştirilmesi için dava açmaları ve mahkeme kararı almaları gerekmekte olup idari başvuru yolu ile soyadın değiştirilmesi mümkün değildir.
5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanununda 17.10.2017 ve 06.12.2019 tarihlerinde yapılan düzenlemeler ile ad veya soyadında; yazım ve imla hatası veya düzeltme işareti kullanımından kaynaklanan anlam değişlikleri bulunan, genel ahlaka uygun olmayan ve toplum tarafından gülünç karşılandığı değerlendirilen kişiler, yurtiçinde ilçe nüfus müdürlüğüne, yurtdışında ise dış temsilciliklerimize ya da e-Devlet üzerinden başvurmaları halinde, il ve ilçe idare kurulunun vereceği kararla bir kereye mahsus mahkeme kararı aranmaksızın değiştirilmesine olanak sağlayan uygulama 24 Aralık 2022 tarihinde sona ermiştir. Halihazırda, maddi hataların düzeltilmesi dışında soyadı değişikliği yalnızca mahkeme kararıyla mümkündür.
Soyadımı nasıl değiştirebilirim?
Ad ve soyadının değişmezliği bütün çağdaş hukuk sistemlerinde temel ilke olarak kabul edilmiştir. Hiçbir hukuk sistemi, rastgele ve her istenildiğinde ad ve soyad değişikliği yapılmasına izin vermemiştir. (Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, E. 2015/3257 K. 2016/117 T. 29.01.2016)
Bir kimsenin kimliğinin belirlenmesinde en önemli unsur olan soyadı, vazgeçilmez, devredilmez, feragat edilmez ve kişiye sıkı surette bağlı bir kişilik hakkıdır. Soyadı üzerindeki hak, mutlak haklardan olması nedeniyle herkese karşı ileri sürülebilmekte ve yasayla özel olarak korunmaktadır. Ayrıca soyadı kullanmak, yasa koyucu tarafından kişiye yüklenmiş bir yükümlülüktür. Nitekim 2525 sayılı Yasa’nın 1. maddesindeki “Her Türk öz adından başka soyadını da taşımağa mecburdur.” kuralı ile bu yükümlülük açıkça belirtilmiştir. (Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, E. 2013/122 K. 2013/1059 T. 10.07.2013)
Bununla birlikte Anayasa'nın 20. maddesinin birinci fıkrasında herkesin özel hayatına saygı gösterilmesini isteme hakkına sahip olduğu belirtilmiştir. Bireyin yaşamıyla özdeşleşen ve kişiliğinin ayrılmaz bir unsuru hâline gelen, birey olarak kimliğin belirlenmesinde en önemli unsurlardan biri, vazgeçilmez, devredilmez ve kişiye sıkı surette bağlı bir kişilik hakkı olan isim hakkının da kişinin özel hayatının bir unsuru olduğu açıktır. Dolayısıyla cinsiyet, doğum kaydı gibi kimlik bilgileri ve aile bağlarıyla ilgili bilgiler ile bunlarda değişiklik ve düzeltme yapılmasını isteme hakkının yanı sıra isim ve soyadı hakkı da Anayasa'nın 20. maddesi kapsamındadır. (Anayasa Mahkemesi, E. 2022/155 K. 2023/38 B. T. 22/02/2023)
Türk Medeni Kanunu'nun 27. maddesine göre ad ve soyadının değiştirilmesi ancak haklı sebeplere dayanılarak hakimden istenebilir. Adın değiştirildiği nüfus siciline kayıt ve tescil olunur. 2525 sayılı Soyadı Kanununa göre taşınması zorunlu önad ve soyadı, Türk Medeni Kanunu'nun 27. maddesi hükmünün kapsamındadır.
Mahkeme kararıyla yapılan kayıt düzeltmelerinde, 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanununun 36. maddesinde gösterilen usul uygulanır. Nüfus kayıtlarına ilişkin düzeltme davalarının düzeltmeyi isteyen şahıslar ile ilgili resmî dairenin göstereceği lüzum üzerine Cumhuriyet Savcıları tarafından yerleşim yeri adresinin bulunduğu yerdeki görevli asliye hukuk mahkemesinde açılacağı hükme bağlanmıştır. Açılan davada, değişikliğin haklı sebeplere dayanması ve ispat edilmesi gerekir.
Bu tür davalar nüfus müdürü veya görevlendireceği nüfus idaresi temsilcisi huzurunda görülür. İlgili nüfus müdürlüğüne tebligat çıkarılmadan ya da nüfus idaresi temsilcisi huzurunda dava görülmeden karar verilmesi bozma nedenidir. Dava neticesinde verilen karara karşı nüfus müdürlüğü ve davacı istinaf kanun yoluna başvurabilir. Bu davalar kamu düzenine ilişkin olduğundan hakim re’sen delil toplayabilir.
Dava neticesinde soyadının tashih ve tesciline kararı verilir. Ayrıca kararın gazetede ilan edilmesine karar verilir. Değişiklik mahkeme tarafından Basın İlan Kurumu Genel Müdürlüğüne gönderilerek ildeki yerel gazetelerin birinde bir defaya mahsus olmak üzere yayınlattırılır. Akabinde karar, mahkeme tarafından nüfus müdürlüğüne gönderilir. Nüfus müdürlüğü tarafından, nüfus kütüğünde yer alan bilgiler resmi olarak değiştirilir.
Soyadı değişikliği için haklı sebepler nelerdir?
Hangi hallerin haklı sebep teşkil ettiği konusunda bir yasal düzenleme bulunmadığından ve esasen bu konuda bir kıstas belirlenmesi de söz konusu olmadığından, haklı sebebin var olup olmadığı, her bir davadaki özel koşullara göre mahkemece belirlenecektir. Yargıtay uygulamalarında, kişinin toplum içerisinde bilinip tanındığı soyadı ile anılmayı ve onu kayden de taşımayı istemesinin haklı neden teşkil edeceği kabul edilmiştir. (Yargıtay 8. Hukuk Dairesi, E. 2017/7424 K. 2018/11218 T. 12.04.2018)
Bu belirleme yapılırken objektif koşullardan çok değiştirme isteminde bulunanın mahkemeye sunacağı özel nedenlerin dikkate alınması gerekir. Bu özel ve kişiye özgü nedenler; istemde bulunanın kişiliği, sosyal statüsü, aile ilişkileri de göz önünde bulundurularak hakim tarafından değerlendirilmelidir. (Yargıtay 8. Hukuk Dairesi, E. 2019/4689 K. 2019/8434 T. 02.10.2019)
Ad ve soyadı kişiliğin ayrılmaz bir öğesidir. Kişi bununla anılır ve tanımlanır. Ad veya soyadı niteliği gereği onu taşıyan kişi tarafından benimsendiğinde anlam taşır. Adını benimsemeyen kişiliği ile özdeşleştirmeyen kimsenin, adını değiştirmek istemesi en doğal hakkıdır. Böyle bir durumda, ad değiştirme istemlerini içeren davalarda davacının tercih ve arzusunun ön planda tutulması ve öncelikle dikkate alınması gerekir. (Yargıtay 18. Hukuk Dairesi, E. 2014/10474 K. 2014/14997 T. 28.10.2014)
Türk Medeni Yasasının öngördüğü "haklı neden" bu kapsam içinde değerlendirildiğinde hakimin bu konudaki takdiri; ileri sürülen nedenin ve yeni alınmak istenen ad veya soyadının toplum değerlerine ve yasanın buyurucu kurallarına ters düşmeyen, özellikle başkalarına veya çevreye zarar vermeyen, incitmeyen nitelikte bulunduğunun saptanmasıyla sınırlı olmalıdır. (Yargıtay 18. Hukuk Dairesi, E. 2014/19503 K. 2015/7269 T. 04.05.2015)
Babamın soyadını taşımak istemiyorum. Ne yapmalıyım?
Soyadının değiştirilmesi ancak haklı sebeplere dayanılabilir. Ancak hangi hallerin haklı sebep olduğuna dair yasal düzenleme yoktur. Bu nedenle haklı sebepler her bir davadaki özel koşullara göre mahkemece belirlenmektedir.
Bu belirleme yapılırken objektif koşullardan çok değiştirme isteminde bulunanın mahkemeye sunacağı özel nedenlerin dikkate alınması gerekir. Bu özel ve kişiye özgü nedenler; istemde bulunanın kişiliği, sosyal statüsü, aile ilişkileri de göz önünde bulundurularak hakim tarafından değerlendirilmelidir. (Yargıtay 8. Hukuk Dairesi, E. 2019/4689 K. 2019/8434 T. 02.10.2019)
Sadece babanın soyadını taşımak istememek soyadın değişikliği için yeterli olmayıp, bu isteğe yol açan haklı sebeplerin mahkemeye sunulması gerekmektedir.
Boşanmış anne çocuğuna soyadını verebilir mi?
Haklı sebepler, anne soyadını taşımada çocuğun menfaatinin bulunduğu ve çocuğun üstün yararının açılacak olan davada ispatlanması halinde boşanmış anne, mahkeme kararıyla çocuğuna kendi soyadını verebilmektedir.
Boşanmış annenin çocuğuna kendi soyadını vermek için açacağı davada görevli mahkeme neresidir?
Soyadı değişikliği davalarında görevli mahkeme kural olarak asliye hukuk mahkemeleridir. Ancak çocuğun, velayet sahibi annenin soyadı ile değiştirilmesi aile hukukuna ilişkin bir konu olduğundan, bu davalarda görevli mahkeme aile mahkemeleridir.
Evlilik birliği içinde doğan çocuğun, doğumla kazandığı "aile soyadının" annenin bekarlık soyadı ile değiştirilmesinin talep edildiği anlaşılmaktadır. Bu durumda dava aile hukukuna dayanmakta olup, böyle bir uyuşmazlığın aile mahkemesinde çözümlenmesi gerekir. (Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, E. 2015/3257 K. 2016/117 T. 29.01.2016)
Comments